Verschenen in InZicht nr. 55, november 2012.
Interview afgenomen door Kasia Wozniak.
Is er iets mis met de wereld?
We kunnen zo’n vraag snel terzijde schuiven natuurlijk, en vanuit absoluut niveau zeggen dat er niets mis is, of sterker nog: er is geen wereld.
Evenwel kan een enkeling dat misschien beseffen, maar op een relatief niveau hoef je geen helderziende te zijn om door te hebben dat het aan alle kanten wringt en dat het erop lijkt dat er een crisis gaande is. Een crisis die zich weliswaar economisch, sociaal en ecologisch uit, maar in wezen een spirituele crisis genoemd zou kunnen worden. Een soort puber crisis. Gaan we opgroeien naar een soort volwassenheid of niet. Zal de creatieve kant of zal de destructieve de overhand krijgen? Wat dat betreft lijken processen op individueel en globaal niveau erg op elkaar. Er zijn altijd diverse krachten werkzaam: progressieve en verbinding zoekende krachten maar ook behoudende en afwerende krachten.
Dus is er iets mis?
Ja en nee, dus.
Enerzijds is er van alles mis. De hele sociaaleconomische structuur is gebaseerd op afgescheidenheid, en dat heeft enorme schaduwen. De slavernij van werk om geld, spullen en erbij horen. De blinde roofbouw van de aarde. De waan van eeuwige economische groei (waarbij de schade aan het geheel buiten de boekhouding wordt gehouden). De exorbitante verrijking van sommigen ten koste van velen. Een verouderd schoolsysteem dat creativiteit en emotioneel-spirituele intelligentie ondermijnt. De onderwaardering van vakmanschap. De illusies omtrent een steeds toenemende en zeer schadelijke economische globalisering. De steeds groeiende macht van een klein aantal multinationals. De waan van geld en het valse in het financiële systeem. Het doorwoekeren van ongelijkheid, in diverse landen maar ook globaal. De competitieve instelling die mensen tegen elkaar opzet in plaats van samenbrengt.
Dit zijn een paar dingen die als ‘mis’ bestempeld kunnen worden.
Anderzijds: het is zoals het is, en bezien vanuit hoe de meeste mensen ‘denken’ is het logisch dat de dingen zich ontwikkeld hebben op deze wijze.
Bedoel je hiermee dat je bent hoe je denkt?
De meeste mensen zijn zich niet bewust van Bewustzijn, of te wel, dat er geen afgescheidenheid is. Zo zijn de meesten zich ook niet bewust van allerlei structuren in de wereld. Bijvoorbeeld hoe geld mensen ertoe aanzet in wezen in slavernij te leven, of hoe geld nu eigenlijk ‘werkt’. Onwetendheid heeft niet enkel betrekking op spirituele zaken maar ook op het niet zien hoe machtsstructuren in elkaar zitten. We slikken alles voor zoete koek, en er zijn tal van zaken waarover we nooit na denken, behalve weer in afgescheiden gebiedjes. Zo zijn we ons soms druk aan het maken over het milieu, maar dat is geen levensaspect dat losstaat van bijvoorbeeld hoe geld werkt en alles gemonetiseerd wordt, waarbij dingen als ‘winst’ worden uitgeroepen zodra het verhandelbaar is. Als er bijvoorbeeld ergens erts in de grond zit wordt het eruit halen en verhandelen ervan als groei gezien (van de economie). Dat een halve berg wordt vernietigd, een groep mensen hun schapen elders moet gaan hoeden, een deel bos wordt gekapt voor de infrastructuur wordt niet meegenomen in het plaatje. (Een bos een bos laten zijn levert geen economische winst op, het helemaal plat kappen en het hout verkopen wel, lachen hoor.)
Of als mensen de neiging hebben elkaar te helpen om op de kinderen te passen, een zieke te verzorgen of de hond uit te laten, levert dat geen ‘winst’ op. Wel zodra dat door een bedrijfje wordt gedaan. Er worden dus tal van dingen nu gedaan door de commerciële sector die vroeger gratis waren.
Nowadays people know the price of everything and the value of nothing
Oscar Wilde
Mensen zouden eens een filmpje als ‘Money as debt’ moeten kijken, of ‘Capitalism, a love story’, of boeken van Charles Eisenstein, Marc Boyle of Helen en Scott Nearing etc. lezen.
Dat lijkt weliswaar niets met advaita of spiritualiteit te maken te hebben, maar naar mijn smaak is alles nu eenmaal verbonden, en dat soort dingen horen er ook bij. Je denkt dat je leeft in de wereld, maar kent jezelf niet, en je kent die zogenaamde wereld niet en hoe dingen echt zitten. De kudde holt door in dubbele onwetendheid, denkend te weten wie ze zijn en hoe de wereld werkt.
Afgescheidenheid en gerichtheid op geld, seks, aanzien (image) en bezit i.p.v. op dingen van werkelijke waarde leiden tot veel ellende en verwoesting. Steeds minder dingen worden uit liefde voor kwaliteit gemaakt bijvoorbeeld, het gaat om kwantiteit, inwisselbaarheid, standaardisering, globalisering, het uniform maken van zaken, winstoptimalisatie. Mijns inziens een grote verarming, die een enorme uiterlijke verrijking van enkelen oplevert, maar de ‘wereld’ uitholt. Het drijft mensen uit elkaar, zet ze tegen elkaar op, werkt dus vervreemding en verarming in de hand.
(Ook grappig is dat we steeds meer tijdbesparende apparaten bezitten, maar nergens meer tijd voor hebben). Dergelijke zaken werden al voorzien door mensen als Ivan Illich, Erich Fromm of Allan Watts, en dat deden dezen al meer dan 50 jaar geleden.
We hebben een wereld laten ontstaan waar gewetenloze graaierij wordt gestimuleerd, de egoïsten hebben vrij spel gekregen. We roepen wel tegen onze kinderen dat ze niet alleen aan zichzelf moeten denken, maar we duwen ze onbewust steeds verder in dat ‘zelf-gevoel’ en vinden het prachtig als ze een ‘goede’ baan vinden en veel geld verdienen en als zij de promotie krijgen en niet die ene collega. Ik versus jij, in plaats van jij en ik, of wij… Niet samen creatief zijn, maar elk zijn eigen taak, z’n eigen eiland (zowel in werk als relaties), en opletten niet gepasseerd te worden. Onderwijl het ego beschermend, zoekend naar bevestiging, kritiek vermijdend, doelen najagend om de zelfwaardering op te krikken, of juist niks aanpakkend uit faalangst.
Nou, als ik mezelf zo hoor, is er heel wat mis – en dan lijken dit soort dingen nog maar een paar uitlopers van de ik-ziekte, haha.
Het klinkt inderdaad behoorlijk pessimistisch. Moet je de ik-ziekte dan gewoon laten uitrazen want het is toch zoals het is en de balans moet zichzelf herstellen?
Of het pessimistisch is weet ik niet. Op individueel niveau lijkt er ook vaak een crisis nodig te zijn, of meerdere voordat iemand tot groei of verandering komt. De tijd lijkt te naderen dat het systeem aan het wankelen is en er verandering in de lucht hangt. Hoe dat zal verlopen? Geen idee. Velen hopen op een grootschalig ontwaken. Dat lijkt me nogal stug, maar groei is altijd mogelijk. Het is denk ik van belang op dit niveau dat meer mensen kennis nemen van allerlei processen die gaande zijn en de wereld en jou leven, in hun greep hebben. Wat je niet herkent is niet makkelijk te wijzigen. Wellicht kan werkelijke kennis en inzicht mensen tot creatieve alternatieven brengen. Eerst moet de ziekte grondig verstaan worden, voordat er iets wezenlijks kan gebeuren. De basis is afgescheidenheid en daarmee afgescheiden denken en handelen. Ik heb al vaker geroepen dat ‘waarheid’ of ‘liefde’ geen abstracties zijn maar juist heel concreet. Het is heel dichtbij, in elke handeling, elke relatie tot een ander mens of je omgeving, in wat je koopt, eet, leest, gelooft. Hoe bewuster je wordt hoe meer kans op werkelijke volwassenheid. Misschien is het tijd dat de mens in elk geval van het individuele gesepareerde opgroeit tot een volwassen en verbonden leefwijze. We zullen zien.
Is er geen wonderbaarlijk pilletje te krijgen?
Hihi, nee helaas er zijn geen ‘quick fixes’. Zoals bij alle diepgaande veranderingsprocessen is er veel weerstand tegen diezelfde verandering. We weten wel wat we hebben maar niet wat we krijgen. Daarbij komt natuurlijk dat het establishment, en met name de zeer welgestelden, niet snel hun positie zullen wensen te verliezen. Een van de dingen die zal moeten wijzigen is het monetaire systeem. Nu is het monetair systeem een eindeloos vernietigende kracht doordat er rente in zit ingebakken en de waan van oneindige en vereiste groei. Steeds meer zaken die voorheen tot het geheel behoorde of die mensen gewoon voor elkaar deden worden omgezet in geld. De schulden zijn zo hoog opgelopen dat die nooit kunnen worden voldaan.
Er is simpelweg altijd meer schuld dan geld. Woekeren is legaal gemaakt, terwijl het van oudsher als onjuist is bestempeld door religieuze levensbeschouwingen en de zuiverder filosofieën. Want hoe we het ook wenden of keren, wat banken en dergelijke doen is niks anders dan woekeren, en uiteindelijk worden de rijken zo rijker en de rest wordt armer. De ongelijke verdeling van middelen die zo ontstaat draagt bij aan enorm veel ellende.
Tijd voor bewustwording lijkt me zo. Overigens, zelfs onze politici en financiële experts weten niet wat er echt gaande is. Heb al horen zeggen, door experts, dat er maar weinig mensen zijn die echt weten hoe allerlei constructies werken. De beleidsmakers laten zich adviseren, maar hebben zelf geen idee waar het over gaat of wat de werkelijke grondslag is van het systeem. En hetzelfde tuig dat verantwoordelijk was voor de crisis in 2008, mensen die zich moeiteloos en schaamteloos van honderden miljoenen voorzagen terwijl tienduizenden hun werk, huizen en spullen kwijt raakten en in tenten leven, zit nu rond meneer Obama als financieel adviseur. Yes they can (continue). Hilarisch!
We hebben met z’n allen nog geen bewustwording ondergaan met betrekking tot geld en wat dat doet, en hoe enorm effectief de fuik is waar we in terecht komen. Hoe het onze vrijheid en creativiteit beperkt, terwijl we ervan overtuigd zijn veel vrijheid te hebben. Wederom raad ik mensen aan hier eens grondig kennis van te nemen er eens hierover te mediteren en contempleren. Veel van het lijden zit ingebakken in dit vernietigende systeem dat mensenlevens belemmert en vernietigt en hele landen in een wurggreep houdt, om over de natuur maar te zwijgen.
De waan van groei betekent dat steeds meer dingen moeten worden omgezet in zaken die geld opleveren. Dat verandert bomen in hout, mensen in slaven (je doet mee, of je ligt in de goot), bergen in afgravingen, oceanen in stortplaatsen (er ligt meer plastic in zee dan in de supermarkten) enzovoorts. Dit klinkt heel akelig, maar verdiep je er maar eens in. Dat is zeker zo confronterend als zelfonderzoek op andere niveaus. Het financieel systeem en afgescheidenheid lopen hand in hand en versterken elkaar.
Makkelijk kan gezegd worden dat dit niets met advaita ofzo te maken heeft, en in directe zin klopt dat. Maar als je leeft in de waan de wereld te kennen zou het wel eens verfrissend kunnen zijn verder te kijken dan wat de gewone media en politici je wijs maken. Bewustwording werkt alle kanten op. Harvey riep al eens dat er meer spirituele activisten zouden moeten zijn, de meeste van ons laten het bij mediteren en lezen in hun stoel of op hun kussen, maar zien niet dat zijzelf de wereld zijn, zoals Krishnamurti al decennia terug riep. Non dualiteit weet je wel. Jij en de wereld zijn niet-twee.
We leven in een dubbele waan: dat we vrij en wakker zijn en dat we de wereld kennen. Feitelijk kennen we geen van twee. Je wordt niet enkel aangestuurd door je conditioneringen maar ook door algemene overtuigingen over bezit, geld, succes, welzijn enzovoorts, kortom door krachten die schijnbaar van buitenaf komen. (The story of the world and the seperate self).
Dus zou ik zeggen, laten we ook eens iets anders lezen dan boekjes over advaita en ontdekken wat er gaande is en waar we met al onze spirituele wijsheid gewoon aan blijven mee doen.
Wat me tot slot dus goed lijkt, is dat we beide ogen gebruiken. Een om diep naar binnen te zien, onszelf te leren kennen, de innerlijke waarheid te realiseren, en tevens goed ons andere oog open te zetten en te zien hoe onze wereld (die niet losstaat van onszelf) gestructureerd is en welke authentieke, vrije respons mogelijk en nodig is. Zo binnen zo buiten, zal ik maar zeggen. Verlies je niet in de wereld, maar verlies je ook niet in een afgescheiden staat van ‘innerlijkheid’. Want in beide gevallen ben je maar half, en in wezen geïsoleerd. Leven is delen, leven is een geschenk: wat heb jij te delen en te schenken?
Wees zo bewust mogelijk en leef het dan ook zo passievol mogelijk, NU. En wees dus ook bereid te leren, want leven en leren zijn ook niet-twee. Ontken de werkelijkheid niet, noch het aspect dat we Bewustzijn noemen, noch het aspect dat we Wereld noemen, ze zijn onafscheidelijk. Dank u voor de aandacht..
Enkele lees suggesties voor verder onderzoek:
Rutger Bregman – Gratis geld voor iedereen – over basisinkomen, armoede bestrijding en een nieuwe economie: En: Bregman/Frederik: Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers
Charles Eisenstein: Sacred Economy; The Ascent of Humanity
Helen en Scott Nearing: Het goede leven
Andrew Harvey: Hope, a guide to sacred activism
Marc Boyle: The Moneyless Man; The Moneyless Manifesto
Erich Fromm: De zelfstandige mens; De angst voor vrijheid
Ton Lemaire – De val van Prometheus – over de keerzijden van de vooruitgang
Hans Achterhuis – De utopie van de vrije markt
Alan Watts: o.a het boek: Over het taboe op het weten wie je bent
Films: (o.a)
Capitalism, a love story
Money as debt
The economics of happiness
Zeitgeist
(Kijk verder op internet, er is veel te vinden over hoe ‘het systeem’ werkt, niet alles is even sterk en sommige zaken zijn zeker niet eenvoudig, maar net als met alles, als er interesse is is er veel te leren. We moeten, net als met advaita, verder gaan dan alleen wat informatie verzamelen, het moet tot ons doordringen…
noot 2019: zie ook mijn teksten:, ‘Vooruitgang’ (2012), ‘Samenleving’ en ‘Vrijheidswaan in de fuik van de nieuwe religie’ (2018) en ‘Ongevraagd advies’ (ook voor verdere literatuurtips)